آشنایی با شغل سرشماری
آشنایی با شغل سرشماری
مقدمه:
نظام مقدس جمهوری اسلامی با تاکید بر سه محور عدالت اجتماعی، اعتلای فرهنگی و توسعه اقتصادی معرفی می‌گردد و این امور در درجه اول مرتبط با نفوس و جمعیت
کشور است و یکی از مسایل مهم امروز جهان نیز افزایش جمعیت می‌باشد. دولت‌ها با توجه به گسترش روز افزون جمعیت برای تصمیم‌گیری سریع و صحیح نیازمند برنامه‌ریزی و در این ارتباط به طور وسیع همه بخش‌های نظام نیازمند آمار و بررسی‌های آماری گوناگون می‌باشند. برای رفع مشکلات آماری کشور در قسمت‌های ثبت، جمع‌آوری و پردازش و اعلام دقیق آمار، شورای عالی آمار با مسئولیت رییس جمهور و یا معاون اول ایشان و با ترکیبات اصلی شامل سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی، مرکز آمار، سازمان ثبت‌احوال، وزارت امور خارجه، وزارت کشور، وزارت بهداشت و مراکز تحقیقی ذیربط به وجود آمد تا این مرجع نظر نهایی را اعلام نماید.
تعریف:
فرآیند جمع‌آوری، مرتب کردن و انتشار داده‌های جمعیتی یک محدوده جغرافیایی در زمان معین سرشماری نامیده می‌شود. سرشماری مستلزم عملیات آماری پیچیده و پرخرجی است که سال‌ها برنامه‌ریزی دقیق می‌طلبد.
تاریخچه:
در ایران باستان از زمان هخامنشیان گردآوری اطلاعات جمعیتی به صورت سرشماری صورت می‌گرفته است. آمار جمعیتی در این دوران بخصوص برای سربازگیری و دریافت مالیات بای تامین مخارج سپاهیان مورد علاقه بوده است. در مورد نحوه آمارگیری آن زمان برای افراد جنگی، نوشته پرکپ که یکی از خبرنگاران جنگی اردوهای ژوستین امپراتور روم است جالب توجه است. پرکپ می‌نویسد: «برای تعیین تلفات قشون ایران هنگام جنگ پادشاه قبل از شروع جنگ روی تختی می‌نشست، قشون در مقابلش دفیله می‌داد(رژه می‌رفت) و هر یک از نظامیان تیری در زنبیل می‌انداخت. پس از خاتمه دفیله، زنبیل‌ها را بسته و با مهر پادشاه ممهور می‌کردند. وقتی جنگ تمام می‌شد بار دیگر در حضور پادشاه سپاه دفیله می‌رفت و زنبیل‌ها باز می‌شدند و هر یک از قشون تیری برمی‌داشت و عبور می‌کرد. آنچه از تیرها در زنبیل باقی می‌ماند، دلیل برنبودن اشخاصی بود که در جنگ کشته یا مفقود شده بودند. سرشماری به صورت جدید از قرن هفدهم در کانادا شروع و سپس در دیگر کشورهای جهان معمول گردید و به تدریج سازمان‌های بین‌المللی به عنوان یک اقدام بسیار اساسی با اعزام کارشناس و ارسال سایر کمک‌ها به سرشماری کشورهای در حال توسعه همت گماردند. در زمان ناصرالدین‌شاه قاجار ابتدا به وسیله صنیع‌الدوله در سال۱۲۵۲ شمسی جمعیت کشور ایران حدود۵/۱۱میلیون نفر سرشماری شد و در سال۱۲۹۵ شمسی تصویب‌نامه هیات وزیران در۴۱ ماده به تصویب رسید و در سال بعد در زمان حکومت وثوق‌الدوله اداره ثبت احوال در وزارت خارجه تاسیس و در سال۱۳۰۳ آیین‌نامه وظایف اجمالی اداره آمار جمعیت مشخص شد و برای سرشماری اول در سال۱۳۳۵ اداره کل آمار عمومی زیر نظر وزارت کشور شکل گرفت ولی سرشماری‌های دیگر توسط مرکز آمار ایران زیرنظر سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی(برنامه وبودجه سابق) انجام گرفت.
انواع سرشماری:
معمولا سرشماری با دو شیوه برای شمارش جمعیت و دسترسی به حجم و توزیع جمعیت وجود دارد. شیوه دوفاکتور و شیوه دوژوره. در شیوه دوفاکتور تاکید بر محلی است که شخص در روز سرشماری در آنجا حاضر بوده است. لذا کاربرد این شیوه حجم و توزیع جمعیت حاضر است، حال آن که در شیوه دوژوره تاکید بر محلی است که شخص خود را متعلق به آن می‌داند و معمولا یا طبق قانون در آن محل ساکن یا مقیم است، لذا کاربرد این شیوه حجم و توزیع جمعیت را مقیم را به دست می‌دهد. دقیق‌تر حجم جمعیت یا جمعیت کل. چه در سطح کشور و چه در سطوح پایین‌تر یک شاخص آماری مشتق از جمعیت یا جمعیت کل را از اطلاعات خام راجع به محل حضور افراد و تشکیل دهنده جمعیت در زمان سرشماری استخراج می‌کنیم. حجم جمعیت حاضر یا دوفاکتور حاصل می‌شود از سوی دیگر جمعیت یاجمعیت کل را از اطلاعات خام راجع به محل سکونت معمولی افراد تشکیل دهنده جمعیت استخراج کنیم. حجم جمعیت مقیم یا دوژوره حاصل می‌شود.
شیوه‌ای که یک کشور برای سرشماری انتخاب می‌کند تابع شیوه مورد استفاده در سرشماری پیشین‌ـ البته اگر کشور دارای تجربه اجرای سرشماری باشد‌ـ توان اجرایی و هم‌چنین نیازهای آماری آن کشور است.
شیوه عمل در ایران:
هیچ‌کدام از سرشماری‌های ایران به شیوه دوفاکتور انجام نشده است، مفهوم کلیدی در سرشماری ایران به جای محل حضور فرد در سرشماری اقامتگاه معمولی او است. پیداست سرشماری که برمبنای اقامتگاه معمولی شکل بگیرد بیشتر یک سرشماری دوژوره است تا دوفاکتور.
تعیین برنامه‌های قبلی لازم پیش از سرشماری:
۱ـ برنامههایی که برای مقدمات کار لازم است و برنامههایی که زمینه ذهنی برای پاسخگویان سرشماری فراهم می‌سازد(تبلیغات).
۲ـ اجرای برنامه پیش آزمون برای تعیین روایی پرسش‌نامه‌ها، سازماندهی و امور اعتباری و غیره.
۳ـ مناسبات تاریخ سرشماری: یعنی سرشماری در زمانی انجام پذیرد که جابه‌جایی و تحرک جمعیتی در حد کمترین باشد.
مزایای سرشماری:
۱ـ طبقه‌بندی اطلاعات باسرشماری آسان است.
۲ـ به طور همز‌مان اطلاعات از نقاط مختلف یک منطقه به دست می‌آید.
۳ـ به صورت سری زمانی(مثلاً ده یا پنج سال یک بار) انجام می‌شود و اطلاعات برای مدت طولانی قابل استفاده است.
۴ـ اطلاعات در معرض برخی اشتباهات که در نمونه‌گیری پیش می‌آید نیست.
